سفره صبحانه خانوم جون همیشه چیدمان و خوردنی‌های عجیب و بامزه‌ای دارد. البته بامزه را زیاد موافق نیستم. چون واقعاً یک سری خوراکی‌ها مزه و بوی تند و عجیبی می‌دهد و یک تعدادی هم اصلاً مزه ندارند! شاید باور نکنید ولی سیاه دانه از جمله همان بی مزه‌های غریبه برای من است. خانوم جون با علاقه و تأکید زیاد، همزمان که برایم لقمه‌ای پنیر با این نقطه‌های ریز سیاه رنگ می‌گیرد، از خواص سیاه دانه هم حرفهای جالبی می زند.
احتمالاً مشابه این موقعیت برای شما هم پیش آمده است و متوجه شده‌اید که قدیمی‌های خانواده و فامیل ارادت خاصی به این خوراک گیاهی دارند. سیاه دانه، گیاه خاصی است که در این مقاله نقش اصلی را بازی می‌کند. شما درموردش چه نظری دارید؟
سیاه دانه چیست؟
سیاه دانه Black seed نامی است که برای گیاه نیجلا ساتیوا Nigella sativa انتخاب شده و در مناطقی از جنوب اروپا، خاورمیانه و جنوب شرق آسیا رشد می‌کند.
احتمالاً این تصور را داشتید که سیاه دانه یک گیاه بومی ایرانی است یا حداقل فقط ما آسیایی‌ها آن را می‌شناسیم. لازم شد شما را با نام‌های دیگر آن یعنی black cumin، گل رازیانه fennel flower، black caraway و گشنیز رومی Roman coriander نیز آشنا کنیم.
از سیاه دانه به عنوان ادویه یا برای مصارف پزشکی گیاهی استفاده می‌شود. همانطور که اشاره کردیم زادگاه این گیاه باستانی در جنوب شرق آسیا و بخش‌هایی از مدیترانه و آفریقا است. سیاه دانه در این مناطق عمری بسیار قدیمی دارد و برای آشپزی و درمان بیماران همیشه مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
در کنار خواص سیاه دانه، باید به رایحه نزدیک به عطر گل رازیانه و همچنین مزه تند آن که نزدیک به طعم جوز هندی است اشاره کنیم. اما این گیاه هیچگونه ارتباطی با دو مورد دیگر ندارد.
سیاه دانه را معمولاً تفت می‌دهند یا به عنوان ادویه استفاده می‌کنند. ناگفته نماند که کشور هند، آسیای میانه و بخش‌هایی از شمال آفریقا بزرگترین طرفداران سیاه دانه هستند و برای مزه دارکردن برنج، نان و افزودن به ادویه کاری یا پخت شیرینی از آن مصرف می‌کنند.
خواص سیاه دانه چیست؟
سیاه دانه منبعی سرشار از کلسیوم، آهن، زینک، روی، تیامین، نیاسین، فسفر و اسید فولیک است. خواص درمانی این گیاه در اصل وابسته به یک ترکیب شیمیایی به نام تایموکینن thymoquinone است که یک آنتی اکسیدان و ضدالتهاب قوی شناخته شده است. همچنین باید به خاصیت درمانی دیگر آن یعنی محافظت از بدن دربرابر تخریب سلولی و بیماری‌های مزمن اشاره کنیم.
پژوهش‌های علمی و بالینی ثابت کرده است که سیاه دانه درمانی مناسب برای کاهش التهاب و آرام سازی ماهیچه‌ای و همچنین کاهش نشانه‌های آسم در افراد مبتلا است. در کنار خاصیت آنتی اکسیدانی گیاه، خوردن سیاه دانه به پیشگیری از اختلالات گوارشی و کاهش علائم آن کمک می‌کند.
جالب است بدانید که بنابر آزمایش‌های حیوانی انجام شده از خواص سیاه دانه در التهاب مغزی یا التهاب پرده مغز و تشخیص و کنترل بیماری‌هایی مثل آلزایمر یا پارکینسون استفاده می‌شود. البته هنوز این بررسی‌ها روی انسان انجام نشده و نیاز به شواهد علمی اثبات شده داریم.
– اختلالات سوخت و ساز و کاهش وزن
از خواص سیاه دانه برای لاغری نباید غافل شد؛ هرنوع مکمل بااین گیاه می‌تواند برای کنترل چاقی و اختلالات سوخت و ساز بدن مناسب باشد. مطالعات جدید به تأثیر مصرف این گیاه در کاهش وزن و شاخص توده بدنی اشاره کرده است ولی پژوهش‌های بیشتری باید انجام شود. اگر به دنبال راهی برای کاهش وزن هستید مقاله «ماساژ لاغری» را مطالعه کنید.
– کاهش فشار خون و کلسترول
مصرف سیاه دانه در افراد سالم، بدون زمینه بیماری‌های خاص، باعث کاهش فشار خون می‌شود. همچنین کلسترول را کم می‌کند. در بخشی از مطالعات به تأثیر اضافه کردن سیاه دانه به رژیم غذایی زنان اشاره شده است. کلسترول خون این گروه از زنان در مقایسه با آنهایی که از مکمل سیاه دانه استفاده می‌کنند، افت داشته است.
– خواص سیاه دانه برای افت قند خون
آزمایش‌ها به کاهش قند خون افراد مبتلا به دیابت نوع دوم بعد از مصرف مکمل‌های سیاه دانه اشاره می‌کند. این مکمل آنها را دربرابر مشکلات دیابتیک آینده در امان نگه می‌دارد.
– پیشگیری از ابتلا به سرطان
همانطور که اشاره شد سیاه دانه حاوی مقادیر زیادی آنتی اکسیدان است. از آنجایی که آنتی اکسیدان‌ها از ایجاد رادیکال‌های آزاد در بدن جلوگیری می‌کنند، پیشگیری از سرطان را می‌توان در لیست خواص سیاه دانه جای داد. مطالعات آزمایشگاهی دانشمندان نشان داده است که سیاه دانه اثرات مثبتی بر روی انواع سرطان به خصوص سرطان خون، پستان، لوزالمعده، دهانه رحم، روده بزرگ، پروستات، ریه و پوست دارد و مصرف آن می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را کاهش دهد. توجه داشته باشید که سیاه دانه به طور قطعی اثرات ضد سرطانی ندارد، اما مصرف آن باعث کاهش ابتلا افرادبه این بیماری خواهد شد.
– محافظت از کبد
کبد یک عضو مهم و حیاتی در بدن است و آسیب دیدن آن باعث بروز بیماری‌های مختلف و در نهایت مرگ می‌شود. ازاین‌رو محافظت از کبد برای هر شخص واجب است. خوشبختانه خواص سیاه دانه در محافظت از کبد بسیار موثر بوده است. البته فرآیند تحقیقاتی درباره اثرات سیاه دانه بر روی کبد انسان همچنان در حال انجام است. اما با این وجود می‌توان با مصرف سیاه دانه تا حد قابل قبولی از کبد در برابر آسیب‌های مختلف جلوگیری کرد.
خواص سیاه دانه و عسل کدام است؟
معجون دو سین لقبی است که برای ترکیب سیاه دانه و عسل در نظر گرفته شده است. نکته جالب توجه تأثیر انکارناپذیر هرکدام از این دو ماده به صورت جداگانه است که بر هیچکس پوشیده نیست. اگر میانه خوبی با مصرف سیاه دانه خالی ندارید، پیشنهاد می‌کنیم برای یک بار که شده از ترکیب عسل و سیاه دانه میل کنید.
1- تقویت سیستم ایمنی بدن
قدم اول این است که یک حرکت جدی برای تقویت سیستم ایمنی‌تان انجام دهید. با مصرف روزانه این معجون دربرابر سرماخوردگی‌های مکرر مقاوم خواهید بود. برای درمان سرماخوردگی ماساژ نیز کاربرد دارد که در مقاله «ماساژ برای سرماخوردگی» توضیح داده‌ایم.
2- خواص سیاه دانه و عسل برای افزایش ادرار
درصورت ابتلا به عفونت‌های ادراری می‌توانید روی معجون دوسین برای درمان حساب کنید. خوردن ترکیب عسل و سیاه دانه باعث افزایش ادرار و درنتیجه کاهش عفونت‌های مثانه می‌شود.
3- برطرف کردن جوش بدن
برای کنترل و مهار جوش‌های زیرپوستی سفید که ملتهب و قرمز نشده‌اند می‌توانید از ترکیب عسل و سیاه دانه استفاده کنید.
4- درمان کیست تخمدان
درصورت تشخیص کیست تخمدان می‌توانید شب‌ها پیش از خواب، یک قاشق مرباخوری از معجون (نسبت سه به یک عسل و سیاه دانه) را میل کنید.
5- کنترل دردهای زایمان
از ترکیب مورد نظر برای کنترل و کاهش دردهای زایمان مصرف می‌کنند. همچنین منبع خوبی برای افزایش توان زائو هنگام زایمان است. حتماً لازم است در این مورد حتماً با پزشک متخصص یا طبیب سنتی مشورت کنید.
سیاه دانه برای درمان ام اس نیز موثر است. جهت کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید مقاله «درمان ام اس با طب سنتی» را مطالعه نمایید.
6- خاصیت سیاه دانه و عسل برای سنگ کلیه
همانطور که بالاتر برایتان توضیح دادیم، از جمله خواص سیاه دانه تأثیر بر دستگاه دفع ادرار و درمان مشکلات مثانه است. همچنین نباید از اثر معجون دوسین برای درمان سنگ‌های کلیه و مثانه غافل شد. کافی است روزانه چند قاشق مرباخوری از ترکیب را میل کنید.
7- بهبود و درمان زخم معده و سلامت دستگاه گوارش
مشکلات گوارشی مثل انگل روده‌ای، نفخ معده و دل دردهای ناشی از آن را با مصرف ترکیب عسل و سیاه دانه می‌توانید بهبود ببخشید.
8- سلامت سیستم قلبی عروقی
اگر دچار اضطراب و تپش قلب هستید باید خدمت شما عرض کنیم که میل کردن یک قاشق مرباخوری سیاه دانه و عسل به صورت روزانه ضامن عملکرد خوب قلب و عروق شما خواهد بود.
9- خواص سیاه دانه و عسل برای درمان آسم
سیاه دانه باعث تولید آنتی هیستامین در بدن می‌شود. این ماده کاهش دهنده علائم آسم و حساسیت‌های ناشی از آن است.
10- منظم کردن و کاهش درد پریود
با مصرف روزانه دو قاشق از معجون (یک قاشق صبح و یک قاشق ظهر) یک برنامه سیکل ماهانه منظم با کمترین درد را خواهید داشت. همچنین برای کاهش دردهای پریود هرشب یک قاشق مرباخوری پودرسیاه دانه+ رازیانه و بومادران را میل کنید. برای کم شدن درد پریود روش‌های زیادی وجود دارد که می‌توانید در مقاله «کاهش درد پریود» مطالعه کنید.
11- شادی بخش و انرژی زا
با چکاندن چند قطره روغن سیاه دانه همراه با عسل در چای می‌توانید از خواص سیاه دانه و عسل بهره مند شوید. این معجون می‌تواند یک روز پرانرژی را برایتان به ارمغان بیاورد.
خواص سیاه دانه و عسل و دارچین چیست؟
با اضافه شدن دارچین به معجون دو سین، باید منتظر اثرات بسیار عالی آن در بدنتان باشید. اگر هنوز این معجون را امتحان نکرده‌اید، دست دست نکنید:
● ضدالتهاب و آنتی اکسیدان است.
● معجونی برای لاغری و مناسب چربی سوزی است.
● سد دفاعی محکم دربرابر سرماخوردگی و گلودرد است.
● باعث بهبود مشکلات گوارشی می‌شود.
● روشی کارساز برای مبارزه با عفونت‌های قارچی است.
● مناسب برای مبارزه با سرطان شناخته شده است.
● باعث بهبود علائم دیابت می‌شود.
● با مصرف این ترکیب فرایند بهبود زخم‌ها بهتر اتفاق می افتد.
● کنترل و مهارکننده دردهای پریود است.
● دربرابر مشکلات قلبی یک روش کارآمد است.
پیشنهاد می‌کنیم برای شناخت فواید عناب به مقاله خواص عناب مراجعه کنید.
خواص سیاه دانه برای مو چیست؟
در سال 2016 مطالعاتی انجام شد که در نتیجه آن سیاه دانه یک گیاه مناسب برای مراقبت‌های پوست و مو و ترکیب در مواد آرایشی شناخته شد. خاصیت آنتی باکتریال، ضدقارچ، ضدالتهاب و آنتی اکسیدان سیاه دانه برای پوست و مو از جمله مهم‌ترین خواص این گیاه درمانی است.
خوب است بدانید که مصرف موضعی روغن سیاه دانه باعث می‌شود تا رطوبت موجود در ساقه موی سر حفظ شود. ناگفته نماند که سیاه دانه سرشار از اسیدهای آمینه چرب و بهترین خوراک برای فولیکول‌های مو است.
بررسی‌های آزمایشگاهی در سال 2014 نشان دادند که ترکیبی از روغن سیاه دانه و روغن نارگیل به رشد و تقویت مو کمک می‌کند. در بعضی موارد تا 76% باعث کاهش ریزش مو شده است. پس از خواص سیاه دانه برای مو غافل نشوید.
◄ شاید بخواهید بیشتر بدانید
یکی از بیماری‌های مربوط به پوست و مو تلوژن افلوویوم Telogen effluvium نام دارد که ریزش موی سر بعد از بحران است. در این بیماری، فرد پس از یک تجربه بحرانی سخت، موهای سرش می‌ریزد یا موها نازک می‌شوند. سال 2013 در یکی از مطالعات به خواص سیاه دانه در درمان این مشکل پرداخته شد. 20 زن مبتلا به بیماری ریزش مو بعد از ماساژ پوست سر با لوسیون 5/5% روغن سیاه دانه شاهد بهبود چشمگیری در فرایند درمان خود بودند. البته هنوز تأثیر گسترده این گیاه و روغن آن بر درمان‌های این‌چنینی به صورت کامل مشخص نشده است.
عوارض سیاه دانه چیست؟
تاکنون درباره خواص سیاه دانه اطلاعات زیادی را در اختیار شما عزیزان قرار داده‌ایم اما در این بخش قصد داریم درباره خواص منفی یا همان مضرات سیاه دانه صحبت کنیم. در واقع باید گفت که هر ماده ارزشمندی ممکن است دارای مضراتی باشد و مصرف بیش از حد آن باعث ایجاد آسیب شود. سیاه دانه نیز از این قاعده مستثنا نبوده و مصرف آن در برخی شرایط و برای بعضی افراد ضرر دارد. البته باید به این نکته اشاره کرد که استفاده از دانه سیاه دانه به عنوان ادویه ضرر ندارد اما استفاده از روغن سیاه دانه ممکن است در مواردی خطرساز شود.
برای مثال استفاده از روغن سیاه دانه برای پوست، در برخی افراد باعث ایجاد درماتیت (نوعی بیماری پوستی) شده است. از این رو توصیه می‌شود که قبل از استفاده موضعی روغن سیاه دانه بر روی پوست خود، حتما آن را تست کنید.
در موارد دیگری هم مشاهده شده است که استفاده از مکمل‌های سیاه دانه باعثه لخته شدن خون شده است. بنابراین حتما قبل از مصرف این مکمل با پزشک متخصص مشورت کنید.
استفاده زیاد از روغن سیاه دانه یا مکمل آن در دوره بارداری هم توصیه نمی‌شود و قبل از مصرف حتما باید با پزشک متخصص مشورت کرد.
سخن ما با شما
اگر در جمع اقوام و خویشان شما، هنوز هم سفره‌ای با سیاه دانه پهن می‌شود. یا این گیاه گمنام جای ویژه‌ای در کابینت آشپزخانه اطرافیانتان دارد، قدر بدانید و باور کنید که نبض سلامتی در زندگی شما به خوبی می‌تپد. از خواص سیاه دانه غافل نشوید و اگر اهل خوردن این نوع گیاهان دارویی نیستید، به طور کامل هم آنها را نادیده نگیرید. با آرزوی سلامتی برای همه شما.
